Mali Stapar

Mali Stapar se nalazi na 5 kilometara od centra sela Sivca – čijoj mesnoj zajednici pripada i na 10 kilometara nizvodno Velikim Bačkim kanalom od Sombora. Poreklo imena Mali Stapar najverovatnije proizilazi iz činjenice da se na manje od 10 km, atarskim putem, nalazi selo Stapar.

Naselje je nastalo namenski. Izgrađeno je 1802. godine, nakon što je otvoren kanal koji je nosio ime Franje II Hazburškog (Današnji Veliki bački kanal).

U naselju se nalazi prevodnica koja je sagrađena 1793. godine i jedina je u funkciji od ukupno 4 koliko ih je izgrađeno na Francovom kanalu. Prevodnice su ujedno imale funkciju carinarnice i mesta gde se vršilo naplaćivanje taksi i drugih dažbina za prolaz brodova. Kopanje kanala, izgradnja prevodnice i zgrade tehničke uprave kanala, izgradnja prevodnice i zgrade tehničke uprave kanala, a malo kasnije i izgradnja mlina – bili su glavni uslovi za povećanje broja stanovnika Malog Stapara.

Na brodove koji su se zaustavljali u pristaništu vršio se utovar i istovar roba, mlin je mleo brašno, kafane i prodavnice su radile, stanovništvo Malog Stapara, njih oko 1000 u to vreme živelo je veoma aktivno.
Od pet mlinova izgrađenih na Velikom bačkom kanalu sačuvan je jedino malostaparski, koji je zadržao izgled iz 1848. godine, kad je pušten u pogon.

Zbog visinske razlike koja iznosi od 3 do 5 metara, postojali su uslovi za izgradnju male hidroelektrane koja je strujom napajala upravnu zgradu, petospratni mlin i pogone za glaziranje pirinča koji se uzgajao na obližnjim Kosančić salašima. U to vreme se od pirinča pravio kozmetički puder. Malostaparci su voleli da se hvale da su njihov puder, zbog izuzetnog kvaliteta, koristile bečke dame. Mlin je radio do 1976. godine, kad je njegov poslednji zakupac prestao da melje žito.

Malostaparska prevodnica ima dvokrilne kapije, prvobitno napravljene od hrastovine koje su krajem 19. veka zamejene gvozdenim. U nekoliko navrata sanirani su zidovi od opeke. Pored prevodnice – podignuta je zgrada tehničke direkcije iz koje su projektanti, braća Jozef i Gabor Kiš, nadgledali izgradnju Velikog Bačkog kanala.
Zapis o poseti austrougarskog cara Franca Jocuna Malom Staparu.

„Car je bio 1872. godine 23. aprila na Đurđev dan na Malom Staparu du se počo kanal novi kopati. Tu je bila misa služena i tu je car uzo ašov od srebra i tovario zemlju u kolica od srebra i tu u donjom kamenu jama izrezana, šuv i po duboka i po šuva široka i tu je meto car Franc Josip dukata u tu jamu i napisan papir i tu je temelj u našu jamu metu kamen i car prvi mete maltera i posle i našom kamenu caricu izrežu visoko. Narod koje teo za spomen i tu je ručo na Malom Staparu i prošo je kroz Sivac kanalom Cervenku, Kulu…“

Carev general Ištvan Tir naredi da se na mestu gde je car označio početak radova na izgradnji novog kanala, u znak sećanja na ovaj događaj postavi spomenik „Regina Pannonia“ – Kraljica Panonija.
Starosedeoci ovaj spomenik zovu „Carica“ (verovatno ga povezujući sa caricom Marijom Terezijom) – on se i danas nalazi na mestu račvanja dva kanala. Za njega su vezane razne legende.

Jedna od legendi kaže da je ispod „Carice“ zakopano blago, druga da se ispod spomenika nalaze zlatna kolica…Među raznim legendama stoji jedna istinita priča o pokušaju rušenja spomenika. Godine 1915-e Srbi koji su živeli na Malom Staparu, u znak nezadovoljstva prema austrougarskoj vlasti, vezali su „Caricu“ konopcima pokušavajući da je sruše. Međutim, tom prilikom su sa spomenika otkinuli glavi i bacili je u kanal. Tada je još aktuelna austrougarska vlast pronalazaču glave obećavala veliku nagradu. Ronioci iz raznih krajeva ugarske dolazili su u potragu za caricinom glavom. Do dan danas glava nije pronađena.

[Best_Wordpress_Gallery id=“31″ gal_title=“Mali Stapar“]